Η σπατάλη τροφίμων είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς επιφέρει επείγοντα και πολυδιάστατα προβλήματα και επιπτώσεις. Περίπου το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται δεν φτάνουν ποτέ στο τραπέζι της κουζίνας αλλά καταλήγουν στα σκουπίδια. Με απλά λόγια, φανταστείτε να πηγαίνετε στο σούπερ μάρκετ, να αγοράζετε τρεις σακούλες με τρόφιμα και να πετάτε αμέσως τη μία καθώς θα βγαίνετε από το κατάστημα. Αυτή είναι η πραγματικότητα και είναι ένα πρόβλημα που παρατηρείται στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως, και για το οποίο πρέπει να βρούμε λύσεις.
Οι λύσεις προς αυτή την κατεύθυνση θα συμβάλουν εν τέλει στην αντιμετώπιση δύο τουλάχιστον σημαντικών ζητημάτων που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας. Αυτά είναι η επισιτιστική ανασφάλεια και η πείνα, καθώς και η κλιματική αλλαγή. Όπως θα υποστηριχθεί παρακάτω, και σύμφωνα με τους βιώσιμους στόχους του ΟΗΕ, η μείωση της σπατάλης και της απώλειας τροφίμων θα επηρεάσει άμεσα τον στόχο 2 – μηδενική πείνα, τον στόχο 12 – υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή, και τον στόχο 13 – δράση για το κλίμα.
Πριν αναφέρουμε τα προβλήματα που προκύπτουν με την απώλεια και τη σπατάλη τροφίμων και γιατί είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο, είναι σημαντικό να αποσαφηνιστούν οι διαφορές μεταξύ τους. Δεδομένου ότι οι όροι αυτοί θα χρησιμοποιηθούν με διαφορετικά επιχειρήματα ανάλογα με την κατάσταση, είναι βασικό να αποσαφηνιστεί η σημασία τους και οι σημαντικές διαφορές τους. Οι διαφοροποιήσεις προκύπτουν ανάλογα με το πού σημειώνονται στην αλυσίδα παραγωγής, εφοδιασμού και κατανάλωσης. Αρχικά, η «απώλεια τροφίμων» αναφέρεται στην περίσσεια που προκύπτει πριν τα τρόφιμα φτάσουν στον καταναλωτή, ως αποτέλεσμα των προβλημάτων που προκύπτουν στις φάσεις της παραγωγής, της αποθήκευσης και της διανομής. Από την άλλη πλευρά, η «σπατάλη τροφίμων» αναφέρεται στα τρόφιμα που προορίζονται για κατανάλωση, αλλά για διάφορους λόγους απορρίπτονται στο στάδιο της κατανάλωσης ή της λιανικής πώλησης. Με απλά λόγια, η «απώλεια τροφίμων» αφορά κυρίως τους παραγωγούς ενώ η «σπατάλη τροφίμων» τους καταναλωτές.
Η παραγωγή τροφίμων από μόνη της, μέσω του τρόπου και των μέσων που χρησιμοποιούνται, έχει τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αλλά αν αναλογιστεί κανείς ότι περίπου το ένα τρίτο όσων παράγονται για την ανθρώπινη διατροφή σπαταλιέται ή χάνεται (FAO, 2011), αυτό σημαίνει ότι το ένα τρίτο αυτής της ζημίας συντελείται «χωρίς λόγο». Τα περισσότερα από αυτά τα τρόφιμα που δεν καταναλώνονται καταλήγουν τελικά σε χώρους υγειονομικής ταφής, όπου σαπίζουν και απελευθερώνουν ουσίες που συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, οι οποίες, σύμφωνα με την έκθεση του UNEP Food Waste Index Report (2021), αποτελούν περίπου το 8%-10% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται και απορρίπτονται χωρίς να καταναλωθούν, κατά τη διαδικασία της αποσύνθεσής τους, παράγει μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου που συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη.
Αυτή η ποσότητα είναι περισσότερη από ότι εκπέμπουν όλες οι μεμονωμένες χώρες του κόσμου, εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. «Αν τα απόβλητα τροφίμων ήταν χώρα, θα ήταν η τρίτη μεγαλύτερη σε εκπομπές [αερίων] παγκοσμίως» (UNEP Food Waste Index Report, 2021).
Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από το World Wildlife Fund (2023) για μια καλύτερη εικόνα της διάστασης του προβλήματος, των αιτιών και των επιπτώσεών του:
- Κατανάλωση Νερού: Χρησιμοποιούνται 66 τρισεκατομμύρια γαλόνια νερού για την παραγωγή τροφίμων, τα οποία χάνονται ή σπαταλούνται
- Χρήση του Εδάφους: Η συνολική έκταση της γης που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων και χάνεται ή σπαταλιέται στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις παγκοσμίως ισοδυναμεί με σχεδόν 1,7 εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια – μια έκταση μεγαλύτερη από την ινδική Yποήπειρο
- Επίδραση στο Κλίμα: Η σπατάλη τροφίμων εκπέμπει περισσότερους από 3,3 δισεκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου – που, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί περίπου το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
Συνεπώς, η αντιμετώπιση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων θα πρέπει να ενταχθεί στην πορεία προς την εξασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η απώλεια και η σπατάλη τροφίμων θα μειώσει τον αριθμό των απαιτούμενων πόρων (ενέργεια, γη και νερό) για την αύξηση της παραγωγής τροφίμων. (Hensel, 2021).
Figure 1: FAO (2023)
Η μείωση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων δεν θα συμβάλει απλώς στην προστασία του περιβάλλοντος μέσω της διαφύλαξης των φυσικών μας πόρων και της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά θα βελτιώσει επίσης την πρόσβαση σε τρόφιμα για τους ευάλωτους πληθυσμούς, ενισχύοντας την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Αυτή η επιτακτική ανάγκη για τη μείωση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων προς την επίτευξη αυτού του στόχου επισημάνθηκε στην Έκθεση του ΟΗΕ για την Κατάσταση της Επισιτιστικής Ασφάλειας και της Διατροφής στον Κόσμο το 2020, στην οποία αναφέρεται συγκεκριμένα ότι σχεδόν 690 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από πείνα (8,9% του παγκόσμιου πληθυσμού).
Οι συντονισμένες δράσεις μεταξύ των αλυσίδων εφοδιασμού και παραγωγής στις βιομηχανίες τροφίμων (π.χ. αύξηση της αποδοτικότητας, βελτίωση της αποθήκευσης), παράλληλα με τον καταναλωτισμό και τις διατροφικές και μαγειρικές μας συνήθειες, θα σήμαιναν τελικά μεγαλύτερη ποσότητα τροφίμων που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν τη σίτιση του αυξανόμενου πληθυσμού. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, το 1/3 μένει ανεκμετάλλευτο και επηρεάζει αρνητικά την παγκόσμια πείνα. Φυσικά, η σχέση με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η σχέση μεταξύ της επισιτιστικής ασφάλειας και της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων είναι πολύπλοκη και εξαρτάται από τα δεδομένα. Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο Hensel (2021),
«Σε χώρες χαμηλού εισοδήματος με υψηλά επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας, η απώλεια τροφίμων αποτελεί συχνά πιο έντονο πρόβλημα από τη σπατάλη τροφίμων. Ως εκ τούτου, η μείωση της απώλειας τροφίμων στα αρχικά στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων μπορεί να έχει τις πιο θετικές επιδράσεις στην επισιτιστική ασφάλεια, καθώς τα αποτελέσματά της θα είναι αισθητά σε όλη την υπόλοιπη αλυσίδα. Επιπλέον, η μείωση των απωλειών εντός της γεωργικής εκμετάλλευσης μπορεί επίσης να βελτιώσει το επίπεδο της ασφάλειας των φτωχών μικροκαλλιεργητών και να ενισχύσει τις προμήθειες στις τοπικές ή εθνικές αγορές τροφίμων. Από την άλλη πλευρά, η μείωση της απώλειας ή της σπατάλης τροφίμων στις χώρες υψηλού εισοδήματος μπορεί να μην έχει δραματικό αντίκτυπο στη συνολική επισιτιστική ασφάλεια, αλλά η εστίαση στην ανάκτηση και την αναδιανομή τροφίμων μπορεί να ενισχύσει την πρόσβαση στα τρόφιμα και να βελτιώσει τη σίτιση όσων παρουσιάζουν επισιτιστική ανασφάλεια».
Ως εκ τούτου, αναμφίβολα, ένα βήμα και ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση της πείνας και της επισιτιστικής ασφάλειας είναι να διασφαλιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων τροφίμων παγκοσμίως χρησιμοποιείται για τη σίτιση των ανθρώπων, αντί να καταλήγει σε χωματερές.
Πρέπει όλοι μας να συμβάλουμε στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Δεδομένου ότι πρόκειται για μια διαδικασία στην οποία όλοι συμμετέχουμε, πρέπει να βελτιωθούμε αν θέλουμε να δούμε αλλαγή στα προβλήματα που διατυπώθηκαν παραπάνω. Για τα οικονομικά οφέλη, για την ανθρώπινη υγεία, για το περιβάλλον και για τη μείωση της παγκόσμιας πείνας, οι νέοι πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την επίτευξη των στόχων του ΟΗΕ για βιώσιμη ανάπτυξη, οι οποίοι περιλαμβάνουν τη μείωση της σπατάλης τροφίμων στο μισό και τη μείωση της απώλειας τροφίμων έως το 2030. Ως εκ τούτου, καταληκτικά θα παραθέσουμε εν συντομία ορισμένες δράσεις που πρέπει όλοι μας να συμπεριλάβουμε στην καθημερινή μας ζωή, προκειμένου να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων που προέρχεται από τα νοικοκυριά, όπως αυτές παρουσιάζονται από το EUFIC (2021):
- Προγραμματίστε τα γεύματά σας
- Μάθετε πώς να αποθηκεύετε τα τρόφιμά σας
- Κατανοήστε τη διαφορά στις ημερομηνίες «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» (best before) και «ανάλωση έως» (use by)
- Χρησιμοποιήστε ό,τι έχετε
- Αποφύγετε την υπερβολική ποσότητα σερβιρίσματος
- Ξεχωρίστε τη μούχλα
- Μοιραστείτε το περίσσευμα φαγητού με άλλους
- Επαναχρησιμοποιήστε τα υπολείμματα του φαγητού όπου είναι δυνατόν
Figure 2: EUFIC (2021)
Αναφορές:
EUFIC (2021) How to reduce food waste at home, Eufic. Available at: https://www.eufic.org/en/food-safety/article/how-to-reduce-food-waste-at-home?gclid=EAIaIQobChMIhe748IKlgQMVP4RoCR0eDgRLEAAYASAAEgIzo_D_BwE (Accessed: 12 September 2023).
FAO (2011) Global food losses and food waste – Extent, causes and prevention.
Hensel, K. (2021) Why reducing food loss and waste matters, IFT.org. Available at: https://www.ift.org/news-and-publications/digital-exclusives/why-reducing-food-loss-and-waste-matters?gclid=EAIaIQobChMIgcmrk6CagQMVSZRoCR3S4wY0EAAYBCAAEgJcV_D_BwE (Accessed: 08 September 2023).
WWF (2023) Food loss and waste, WWF. Available at: https://wwf.panda.org/discover/our_focus/food_practice/food_loss_and_waste/ (Accessed: 07 September 2023).
Environment, U. (2021) UNEP Food Waste Index Report 2021, UNEP. Available at: https://www.unep.org/resources/report/unep-food-waste-index-report-2021 (Accessed: 07 September 2023).